Migrantenverenigingen: identitaire isolatie of springplank voor de democratie?

In welke mate beïnvloedt het verenigingsleven van Brusselaars met Congolese, Marokkaanse of Turkse afkomst hun deelname aan het politieke leven? Dynamische burgerverenigingen voor mensen van dezelfde afkomst zorgen er niet voor dat de gemeenschappen van een verdeelde maatschappij op zichzelf terugvallen, maar bevorderen net de democratie. [1]

Retis @Flickr

Door de steeds groeiende immigratie in België wordt de rol van het verenigingsleven van mensen met een immigratieachtergrond een steeds belangrijker onderwerp in politieke, maatschappelijke en wetenschappelijke debatten, en leidt het thema tot controverses. Sommigen zijn van mening dat verenigingen die mensen van dezelfde afkomst samenbrengen, ook wel “migrantenverenigingen” genoemd, aanzetten tot etnische isolatie binnen een verdeelde maatschappij. Ze zouden mee een argwaan tegenover de dominante groepen in de maatschappij voeden, en antidemocratische ideeën bevorderen. Anderen opperen daarentegen dat migrantenverenigingen hun sociopolitieke integratie in het gastland zouden vergemakkelijken, omdat het een springplank zou zijn voor die integratie. In dit artikel willen we nagaan hoe het ermee staat in Brussel, waarbij we aandacht schenken aan de drie grootste niet-Europese immigratiegroepen sinds de jaren 60, namelijk de Congolese, de Marokkaanse en de Turkse immigratie.

De gegevens die we zullen gebruiken om op die vragen te antwoorden, werden in 2010 in het kader van een onderzoek verzameld via een vragenlijst. Die was voorgelegd aan een representatief deel van immigranten van de eerste en de tweede generatie uit bovengenoemde landen. In totaal werden 1243 mensen bevraagd.

Politiek actief zijn bestrijkt een breed gamma aan activiteiten. Iemand is voor dit onderzoek politiek actief als hij aan minstens één politieke activiteit heeft deelgenomen tijdens het jaar tevoren (bijvoorbeeld een politieke actor contacteren, zich inzetten voor een politieke partij, deelnemen aan een demonstratie, producten boycotten voor politieke redenen, ...). Voor de volledigheid vermelden we dat politieke activiteiten in verband met transnationale aangelegenheden (zoals demonstreren voor een problematiek in het land van herkomst) niet werden meegerekend. Deelname aan het verenigingsleven werd gemeten aan de hand van lidmaatschap van een vereniging (een vzw) en/of deelname aan activiteiten van een vereniging, zonder daarbij rekening te houden met het type vereniging (bijvoorbeeld een sportvereniging, een culturele vereniging, een vereniging voor de bescherming van dierenrechten, een buurtcomité, een jongerenvereniging, een religieuze vereniging, ...).

Een opstapje naar de politiek?

Moedigt betrokken zijn in een vereniging migranten al dan niet aan om deel te nemen aan de politiek? De statistische analyses tonen dat de ondervraagde personen die in een vereniging actief zijn, meer kans hebben dan de anderen om aan minstens één politieke activiteit te hebben deelgenomen. Dat resultaat komt naar voren bij de drie migratiegroepen. Om preciezer te zijn: mensen met een Congolese, Marokkaanse of Turkse afkomst die actief zijn in een vereniging, hebben 1,9 tot 3,8 keer meer kans om aan een politieke actie te hebben deelgenomen dan wie niet in een vereniging betrokken is (zie tabel 1).

Voorbeeld om de tabel te lezen: iemand van Congolese afkomst die actief is in een vereniging, heeft 1,9 keer meer kans om aan minstens één politieke activiteit te hebben deelgenomen, in vergelijking met iemand van Congolese afkomst die niet actief is in een vereniging.

De rol van verenigingen die zich op een specifieke gemeenschap richten?

Om de rol van het verenigingsleven in verband met politieke activiteit verder te verduidelijken, kunnen we de verenigingen opsplitsen wat betreft hun type. We hebben dat vooral gedaan door rekening te houden met de samenstelling van de vereniging: we hebben een onderscheid gemaakt tussen de verenigingen die voor de meerderheid zijn samengesteld uit mensen van dezelfde afkomst (Congolees, Marokkaans of Turks) en de verenigingen die leden van verschillende afkomst aantrekken. De statistische analyses tonen aan dat betrokken zijn in een vereniging van mensen met vooral dezelfde afkomst, sterker politieke activiteit bij mensen met een immigratieachtergrond aanmoedigt dan betrokken zijn in een vereniging van mensen met verschillende afkomst. Het verschil is het grootst bij mensen van Turkse afkomst. Wanneer zij actief zijn in een vereniging van mensen met vooral Turkse afkomst, hebben ze zes keer meer kans om een petitie getekend te hebben, een product geboycot of een badge gedragen te hebben dan de mensen van Turkse afkomst die niet in zo’n vereniging actief zijn. Daartegenover is de kans voor mensen die in een vereniging met een publiek van gemengde afkomst betrokken zijn, slechts twee keer hoger dan voor de mensen die er niet in actief zijn.

Voorbeeld om de tabel te lezen: als iemand van Congolese afkomst actief is in een vereniging waarvan meer dan de helft van de leden van Congolese afkomst zijn, is zijn kans om aan minstens één politieke activiteit te hebben deelgenomen 2,2 keer groter dan die van iemand van Congolese afkomst die niet in zo’n vereniging actief is.

Als conclusie kunnen we dus het volgende stellen: de bewering dat verenigingen van migranten met eenzelfde herkomst er mee voor zorgen dat etnische afkomst in een verdeelde maatschappij geïnstitutionaliseerd wordt, is niet bevestigd. Dit soort verenigingen kan integendeel een echte springplank vormen naar een deelname aan het democratische leven in het gastland. We kunnen dat onder andere verklaren doordat verenigingen belangrijke politieke instrumenten aan hun leden bezorgen, zowel op het niveau van interne als van externe werking. Hun externe werking laat burgers immers toe deel te nemen aan het gemeenschapsleven, en de interne werking zorgt voor een politieke socialisatie van hun leden. Zo zouden ze, in zekere zin, een “school voor de democratie” vormen. De verenigingen in Brussel bieden zo opmerkelijke mogelijkheden voor het burgerschap aan hun leden.

Voetnoten