CCTV in Brussel: Iedereen gelijk voor het elektronische oog?

Dit artikel is een samenvatting van een wetenschappelijk onderzoek dat oorspronkelijk gepubliceerd werd in het tijdschrift Brussels Studies en is mede mogelijk gemaakt door Pauline De Keersmaecker [1].De cameralocaties zijn te vinden op de deelnemende kaartenwebsite : http://bruxelles.sous-surveillance.net.

Sinds de introductie van CCTV (Closed Circuit Television) in de Brusselse publieke ruimte, in de vroege jaren negentig, groeide dit cameratoezichtsysteem qua reikwijdte en doeleinden. Als Belangrijke bron van inkomsten voor een veiligheidssector die in volle groei is, een makkelijk realiseerbare maatregel voor de politieke leiders om een antwoord te bieden op de onveiligheid, een middel voor de autoriteiten om zich proactief te tonen en op één lijn met de meest moderne technologieën, is CCTV een systeem dat niet samen te vatten is tot een van zijn vele facetten.

Photo de M. Van Criekingen, Londres 2016

In het kader van een afstudeerscriptie hebben wij een cartografie van de openbare bewakingscamera’s in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gemaakt, om dan de ruimtelijke verspreiding te vergelijken met de sociale geografie van de hoofdstad en de plaatsingscontext van die technologie te analyseren. Daarvoor werden tien gesprekken met openbaar bestuurders en de lokale politie georganiseerd.

In 2015 konden we 1355 camera’s op openbare plaatsen in Brussel waarnemen. Het merendeel (915) werd op gezamenlijk initiatief van de gemeenteraad en de lokale politie geplaatst. De camerabeelden worden in het algemeen niet live bekeken maar ze worden wel vertoond op schermen tegen de muren in “dispatching”kamers van commissariaten en ze worden voor een wettelijke periode van dertig dagen opgeslagen. Alleen de gemeente Koekelberg heeft een gemeentelijk netwerk en zet preventieagenten in om altijd de beelden in de gaten te houden. Bovendien zijn er 378 camera’s van Brussel Mobiliteit om het wegverkeer te regelen en 62 camera’s zijn van de haven van Brussel en werden langs het kanaal geplaatst.

Vaak zijn de camera’s geïnstalleerd ten behoeve van de lokale en gerechtelijke politie op kosten van de gemeenten maar met behulp van gewestelijke, federale en Europese subsidies, en ze worden gerechtvaardigd door de strijd tegen terrorisme, onbeleefd gedrag, sluikstorten, files, of door mee te moeten blijven gaan op technologisch vlak in vergelijking met andere grote Europese steden. De wettelijke context is eerder laks; de vraag van handelaars is dringend; het politieke klimaat bevordert de openbare veiligheid. Dus, wat maakt het gespendeerde geld uit voor hun plaatsing en de matige onderzoeken wat betreft hun doeltreffendheid? Brussel moet immers een veilige en aantrekkelijke stad worden, zowel voor de bezoekers als voor de investeerders. En daarvoor zijn meer camera’s nodig.

Onze analyse toont dat niet in alle wijken hetzelfde aantal camera’s hangt en dat dat verband houdt met het socio-economische niveau van de bevolkingsgroepen die er wonen. Verschillende onderzoekers [2] konden al de aandacht vestigen op racistische stereotypen of het feit dat agenten die de beelden bekijken de neiging hebben om die stereotypen te hebben door zich te concentreren op bepaalde profielen. De geografische analyse bevestigt die vaststelling: zoals te zien is op afbeelding 1 bevindt de hoogste concentratie camera’s zich in de dichtst bevolkte wijken van Brussel, namelijk waar de meeste armoede en werkloosheid is, waar er de meeste jongeren en immigranten wonen.

Toen de camera’s in de politiezone Brussel Hoofdstad Elsene geïnstalleerd werden, was Matogne een van de eerste zones uitgerust met camera’s en een van de meest beveiligde zones. Deze historische Congolese wijk, waar een relatief arme bevolking woont en die problemen kent met drugsdealen ligt eveneens dichtbij luxewinkels van de Louisalaan, de winkelstraat van Elsene en de Europese instellingen. De armste wijken (Kuregem, Molenbeek, station Brussel-West) bevinden zich dichtbij het stadscentrum en de handels- en toeristische activiteiten. Die situatie maakt de overheden ongerust voor zover de sociale problemen – en in het bijzonder de criminaliteit – meer aandacht krijgen dan dat de ongelijkheden groot zijn [3]. Het nemen van gezamenlijke preventie- en repressiemaatregelen zoals camerabewaking kan dus gezien worden als een manier om ongelijkheden te behandelen, bij gebrek aan een echte strijd tegen ongelijkheid.

Bovendien worden de camera’s vaak op plekken van gemeentelijk belang geplaatst zoals een kerkplein, winkelstraten, de belangrijkste kruispunten en verkeersassen en in het bijzonder stations en metrostations waar er veel mobiliteit en ook bewaking is. Merk op dat er op afbeelding 1 geen bewakingscamera’s van de MIVB staan, kampioen camerabewaking in het Brussels gewest met 4000 camera’s in trams, bussen en andere metrostellen, waarbij nog eens 1800 camera’s komen van de stations en bureaus. Dat laatste cijfer zal nog verdubbeld worden in de volgende jaren met de komst van de automatische metro. De MIVB zal per station 50 tot 150 camera’s installeren tijdens de renovatie met als expliciet doel elke uithoek onder cameratoezicht te plaatsen.

Net zoals de doorgangen met veel mobiliteit, worden plaatsen met minder mobiliteit zoals pleinen, bars, parken en parkings ook vaak elektronisch beveiligd. Uiteindelijk worden enkele plaatsen uitgerust voor eigenbelang. Dat is het geval bij toeristische monumenten en plekken (Atomium, Grote Markt...), plekken van nationaal belang (ministeries, Koninklijk Paleis...) en plekken van gemeentelijk belang (stadhuizen, bibliotheken maar ook scholen en buurten met sociale huisvesting). In het laatste geval lijken de buurtraden zich te gedragen als eigenaren die hun eigen privébezit willen beschermen.

Om welke volkswijken of welk openbaar vervoer het ook gaat of dat er dichtbij handelszaken en belangrijke instellingen zijn, de beveiligingscamera’s verschijnen dus als een handhavingsmiddel tegen de armsten.

Voetnoten