Een dag met Anita, werkster aan de ULB

Dit artikel werd aanvankelijk gepubliceerd door het Franstalige tijdschrift axelle in het themanummer 195-196.

Het is dankzij haar dat de leslokalen en de bureaus van de Université libre de Bruxelles (ULB) netjes blijven. Anita (pseudoniem) is een van de 80 personeelsleden van de schoonmaakploeg van de universiteit. Een onzichtbaar beroep met zware belasting, zowel voor de rug als het hoofd.

Sunchild57 Photography - Rosie’s Garden

Het bedrijf ISS (International Service Solutions) had in 2016 meer dan 500 000 werknemers en werkneemsters in dienst in meer dan 77 landen en had een omzet van 10 miljard euro ... Anita, wiens getuigenis we brengen, is er een van. Zij werkt voor ISS om het schoonmaken van de bureaus van de Université Libre de Bruxelles te garanderen. De gedetailleerde beschrijving van haar werkdag en haar werkomstandigheden verduidelijkt de zeer concrete effecten van de structurele evoluties van het kapitalisme sinds de jaren 1980. Sinds die periode concentreren de bedrijven zich op hun hoofdactiviteit, om te beantwoorden aan de steeds hogere eisen van flexibiliteit en ze beogen een groeiend aantal diensten uit te besteden die voorheen in het bedrijf geïntegreerd waren.
Dat economische model, dat eerst in de particuliere sector toegepast is, is daarna ook doorgedrongen in de overheidsdiensten of de sterk gesubsidieerde diensten zoals universiteiten of ziekenhuizen. Er wordt verondersteld dat die systematische toevlucht tot uitbesteding voor meer efficiëntie zorgt, door uit te besteden aan gespecialiseerde bedrijven en dus de kosten te drukken. Die redenering geldt vaak voor zeer gespecialiseerde diensten maar is helemaal anders voor basisdiensten zoals poetsen. In die arbeidsintensieve bedrijfstakken waar de economische schaalvergrotingen laag zijn  [1] en waar de verlaging van de lonen legaal onmogelijk is (het minimumloon is van toepassing), kan de kostenbesparing alleen maar tot stand komen door een sterke drukking van de werknemers  [2]. De arbeidsvoorwaarden van de schoonmaker/maakster(s) blijken met andere woorden de belangrijkste aan te passen variabele te zijn om de kosten te kunnen drukken en zo de marge van het onderaannemingsbedrijf te vergroten. Daarom is het financiële voordeel voor de opdrachtgever van zo een opdracht helemaal niet verzekerd, onder andere omdat de controleniveaus toenemen.

Het is stipt 6 uur. Anita komt snel aangewandeld in een gebouw van de Université libre de Bruxelles. Anita kent de plaats als haar broekzak. Sinds haar 18de en haar aankomst in België, is ze er “werkster”, die benaming verkiest ze boven “interieurverzorgster”, « te intellectueel! »

6h03

Wanneer Anita uit het poetslokaal komt draagt ze een schort met ISS op de rug, de naam van het schoonmaakbedrijf aan wie de ULB sinds 2014 haar diensten outsourcet, en heeft ze een uitgerust karretje bij zich met microvezeldoeken, vuilniszakken, een emmer, een dweil met een uitschuifbare steel, een “mop” genaamd in het jargon. « Ga niet af op de uiterlijke schijn », waarschuwt ze meteen. « We zitten vaak zonder materiaal. ISS bespaart op alles. In mijn emmer zit onderhoudsproduct voor machines omdat er geen zeep meer is voor de vloer. En de microvezeldoeken, die moeten nog gereinigd worden. Soms hou ik ze liever bij en spoel ik ze zelf uit. Ik heb er al teruggekregen die vol gaten zaten en die vuil waren, dat is niet netjes voor de klant. »

Tussen 6h03 et 9h59

Op de deur van het eerste bureau kloppen, de sleutel in het slot draaien als er niemand binnen is, de prullenbak leegmaken, de papiermand leegmaken, met de mop door de ruimte gaan en hop naar het volgende bureau. Anita herhaalt vol energie de stappen. De dagelijkse taken worden opgenomen in een complexe planning die zij uit het hoofd kent. « Het is niet een verdieping per dag » legt ze uit.« Ik moet elke dag elke verdieping van het gebouw doen, maar de taken worden verdeeld, er zijn dagen voor de bureaus en andere voor de buiteningangen. Maar zelfs met die planning kunnen we nooit alles doen. Dus ik speel vals, ik pas me aan. Ik maak de vuilnisbakken bijvoorbeeld leeg en ik stof tegelijk af en de dag nadien doe ik datgene waarvoor ik geen tijd had... »

« Als de verantwoordelijken ons zien met een sigaret of terwijl we een kop koffie drinken, krijgen we meteen een waarschuwing.»

Anita is duidelijk: het is onmogelijk om in de toegewezen tijd te voldoen aan de eisen van haar werkgever. « ISS heeft in 2014 het laagste bod gedaan om dit werkterrein binnen te halen. Het probleem is dat de ULB ons komt controleren op kwaliteit. Maar het is onmogelijk met al het werk dat we hebben… » Sinds de komst van het bedrijf, heeft de poetsploeg overigens verschillende keren gestaakt om te protesteren tegen die druk. Met resultaat? « Er was verbetering op het vlak van de contracten die niet altijd volgens de regels waren, maar het probleem van de te hoge werkdruk is nooit opgelost. »

10h00

Tijd voor een sigaret of koffiepauze? Eigenlijk niet nee. « Daar hebben we volgens ISS geen recht meer op », legt Anita uit. Het reglement dat in het washok ophangt verbiedt ook om te eten, om de gsm of een mp3 te gebruiken tijdens het werk. « Als de verantwoordelijken ons zien met een sigaret of terwijl we een kop koffie drinken, krijgen we meteen een waarschuwing... Het maakt me niet uit dat ik niet mag roken, ik kan zonder, maar waar ik echt gek van word is dat de verantwoordelijken van ISS dat wel mogen», windt Anita zich op. Het valt voor dat ze achter het gebouw binnensluipt, waar ze soms collega’s ziet die dezelfde plek ontdekt hebben om snel een sigaretje op te steken. Koffie, «die krijg ik aangeboden door de secretaresses van het gelijkvloers. Soms neem ik een kopje en zet het op mijn karretje.» Discreet.

11h00

Anita gaat van bureau tot bureau, altijd aan hetzelfde tempo. Ik begin echt zin te krijgen om me neer te zetten. «Als ik bij mezelf zeg dat ik zo hard werk voor de verantwoordelijken, dan dien ik meteen mijn ontslag in. Ik, ik hou van mijn werk, maar voor de klanten.» Anita heeft al vervelende dingen meegemaakt, zoals beschuldigd worden van diefstal: « We hebben de sleutels, dus we worden meteen beschuldigd, geen vermoeden van onschuld voor de poetsvrouwen!» Maar over het algemeen, en ze benadrukt het, «zijn de klanten dankbaar, ze bedanken me. Dat doet goed want het valt voor dat dankmails die verstuurd zijn naar de verantwoordelijken ons niet worden bezorgd.» Met mensen praten, daar hecht ze veel belang aan. «Zelfs dat wilden ze ons afnemen terwijl we «human touch» opleidingen gehad hebben om te leren communiceren met de klant.... Maar ik doe het, natuurlijk geen uren, zelfs geen 5 minuten.» 

11h45

Middagpauze. «Het is de kans om elkaar te zien, onder ons te zijn in de eetzaal, om te praten», legt Anita uit. De werknemers/werkneemsters genieten niet van een kortingstarief omdat zij niet tot het universiteitspersoneel behoren. Anita betaalt de uitbesteding tot op haar bord.

12h15

In de namiddag werkt Anita in een ander gebouw. Terwijl ze bezig is met het schoonmaken van de toiletten, haalt ze een propje wc-papier uit de wc-knop. «Dat is een valstrik van de ploegbazen om te controleren of we ons werk goed doen.»  [3] De ploegbazen, meestal mannen, zijn aangesteld door de ULB om het schoonmaken te controleren. En naar de mening van meerdere werksters scheppen ze er een boosaardig genoegen in hun een spaak in het wiel te steken. Enkele maanden geleden heeft dat lastigvallen bijna een hartaanval veroorzaakt bij een werker, wat leidde tot een nieuwe staking van het personeel.

12h30

Een collega van Anita komt langs bij haar. We praten een beetje. Ze zit op een grote rol toiletpapier, ziet er vermoeid uit, en geeft woedend toe: «Ik verga van de rugpijn. Ergonomie, dat is een belofte op papier. De enige mogelijke ergonomie, dat is minder eisen stellen.» Ze blijft haar operatie uitstellen. «Ik ben bang dat mijn werkrooster verandert of dat ik naar een andere plek zal overgeplaatst worden... En als ik vertrek, naar waar zal het dan zijn? Hier heeft men een voltijds contract [ongeveer 1.300 – 1.400 euro netto betaald, nvdr.], dat is niet zo voor elke werkster.» 

13h00

Er is nog een half uur werk. Anita stofzuigt de trappen met haar grote apparaat en ze dweilt met haar mop. Zo krachtig en zo snel dat ik haar vraag hoe het kan dat ze nog geen peesontsteking heeft. Omdat ze nog jong is. Ze zegt me: «Ik mag nog niet klagen. Er zijn er in de poetsploeg die 60 jaar zijn... Fysiek is het zwaar voor hen! Maar we helpen elkaar discreet.» 
En hoe ziet Anita de vele jaren die nog komen? «Ik hoop dat ik het volhoud tot mijn 67ste... We hebben in ieder geval geen keuze.» Nauwelijks verschijnt de ontmoediging op haar gezicht, ze hervat en zegt lachend tegen haar collega: «Kom, we gaan er een laatste roken!» 

Voetnoten